Toen de moslimkrachten opnieuw faalden in de Tweede Arabische Belegering van Constantinopel (717-718), werd het veroveren van de oude christelijke hoofdstad een soort obsessie voor een opeenvolging van kalifaten en sultanaten. Het was echter pas met de opkomst van het Ottomaanse sultanaat – zo genoemd naar de gelijknamige Turkse stichter Osman (1258) – dat het veroveren van de stad, die aantoonbaar beter was versterkt dan welke andere ter wereld, een mogelijkheid werd, niet het minst dankzij de gelijktijdige verspreiding van buskruit en kanonnen van China naar Eurazië. Tegen het jaar 1400 waren zijn nakomelingen erin geslaagd een aanzienlijk deel van de zuidelijke Balkan binnen te vallen en te veroveren, waardoor Constantinopel werd geïsoleerd en in wezen een christelijk eiland in een islamitische zee werd.
Toen Sultan Mehmet, ofwel Muhammad II (r. 1451-1481) – “de dodelijke vijand van de christenen”, in 1451 sultan werd, stuurde Constantinopel een diplomatieke delegatie om hem te feliciteren; de 19-jarige antwoordde door hen te vertellen wat ze wilden horen. Hij zwoer bij de god van hun valse profeet, bij de profeet wiens naam hij droeg, dat hij hun vriend was en dat hij zijn hele leven een vriend van heerser Constantijn [XI] en bondgenoot van de stad zou blijven. ” Hoewel ze hem geloofden, profiteerde Mohammed van de meest simpele kunsten van toneel en bedrog’, schreef Edward Gibbon. ‘Vrede was op zijn lippen terwijl hij in zijn hart oorlog wenste.’
Wat in zijn hart was, werd al snel duidelijk. Twee jaar later, gedurende de lente van 1453 keek de stad hulpeloos toe toen het Ottomaans bataljon na bataljon Constantinopel omringde, zowel over land en over zee. Een tijdgenoot merkte op dat Mohammeds ‘leger zo talloos leek als zandkorrels, verspreid. . . over het land van kust tot kust. ‘ Uiteindelijk kwamen er ongeveer honderdduizend strijders en honderd oorlogsschepen.
Er zijn maar weinig West-Europeanen die Constantinopel te hulp kwamen. Uiteindelijk maakten minder dan zevenduizend strijders, van wie tweeduizend buitenlanders, zich gereed om vijftien mijl muren te beschermen, terwijl slechts zesentwintig christelijke schepen de haven patrouilleerden.
Mohammed begon op 6 april met bombardementen. Hij probeerde de muren te slechten. Na ongeveer zes weken was hij zijn doel niet naderbij gekomen. Ten einde raad hield de sultan een beraad met zijn hoge officieren. Hoewel er enige discussie was over terugtrekking, besloot Mohammed uiteindelijk een laatste poging te wagen met de mannen die hij nog had.
Maar eerst moest hij zijn soldaten inspireren.
Dus verzamelde hij ze en spoorde ze aan met een islam gerelateerde tekst: ‘Zoals het in alle veldslagen gebeurt, zullen sommigen van jullie sterven, zoals het door het lot voor elke man wordt bepaald’, zo begon hij. ‘Denk aan de hemelse beloften van onze profeet betreffende gedode strijders in de koran: de man die in de strijd en sterft, zal lichamelijk naar het paradijs worden vervoerd en zal met Mohammed dineren in het bijzijn van vrouwen, knappe jongens en maagden.’
Toch wist Sultan Muhammad dat beloningen in het nu, altijd beter waren dan beloften in het hiernamaals. Zoals sjeik Akshemsettin hem eerder had verteld: ‘U weet heel goed dat de meeste soldaten [met name de gevreesde Janitsaren] in ieder geval met geweld tot de islam zijn bekeerd. Het aantal mensen dat bereid is om hun leven op te offeren voor de liefde van Allah is extreem klein. Aan de andere kant, als ze een glimp opvangen van de mogelijkheid om buit te winnen, zullen ze hun mogelijke dood tegemoet rennen.’
Dus de sultan zwoer … dat zijn krijgers het recht zouden krijgen om alles te plunderen, om iedereen, man of vrouw, en alle eigendommen of schatten die zich in de stad bevonden, mee te nemen; en dat hij in geen geval zijn eed zou breken ‘, zo schreef een katholieke geestelijke die aanwezig was. ‘Hij vroeg niets voor zichzelf, behalve de gebouwen en muren van de stad; de rest, de buit en de gevangenen, zouden van hen zijn.’
Voor de moslim die nog steeds niet geïnspireerd waren had de sultan een laatste boodschap: “Wie niet vecht zal niet in staat zijn om aan een langzame dood te ontkomen”, [ = aan een puntige stok geregen, – Mohammeds favoriete vorm van straf ]. Mohammeds aankondiging werd met grote vreugde ontvangen’, en uit duizenden kelen kwamen golven van donderende kreten van ‘Allahu Akbar!’ en “Er is geen god dan Allah en Mohammed is zijn profeet!”
“Oh! Als u hun stemmen naar de hemel had horen verheffen, ‘vroeg een christen achter de muur zich af,’ dan zou u met stomheid geslagen zijn geweest … Wij waren verbaasd over zulke religieuze ijver en smeekten God met overvloedige tranen om ons goed gezind te zijn. ” Al dit ‘vreselijkste geschreeuw’, herhaalde een andere ooggetuige, ‘werd gehoord tot aan de kust van Anatolië, twaalf mijl verderop, en wij christenen waren erg bang.’
De totale aanval was gepland op 29 mei. In het Ottomaanse kamp werden op de dag ervoor boetedoening, wassingen, gebeden en vasten, bevolen op straffe van de dood. Allerlei fanatieke moslims werden vrijgelaten om de mannen tot jihad te inspireren. Zwervende “derwisjen bezochten de tenten, om het verlangen naar martelaarschap bij te brengen, en de zekerheid een onsterfelijke jeugd door te brengen te midden van rivieren en tuinen van het paradijs, in de armen van maagden met zwarte ogen [de legendarische houris ]”, schrijft een modern historicus. Met luid geschal van hoorns trokken omroepers door het gehele Ottomaanse kamp met een jihadistisch boodschap:
Kinderen van Mohammed, heb goede moed, want morgen zullen we zoveel christenen in onze handen hebben dat we ze zullen verkopen, twee slaven voor een dukaat, en we zullen zulke rijkdommen hebben dat we allemaal van goud zullen zijn, en de Grieken zijn voor onze honden, en hun families zullen onze slaven zijn. Wees dus goedhartig en wees bereid om vrolijk te sterven voor de liefde van onze [heden en verleden] Mohammed.
Uiteindelijk, op 29 mei, rond twee uur ’s nachts, ontketende Mohammed de hel tegen Constantinopel: begeleid met trompetgeluiden, cimbalen en islamitische oorlogskreten werd de horizon met kanonvuur verlicht. Binnen de muren luidde de kerkklokken en alarmen. Na de eerste golf van kanonvuur, voerde de sultan zijn strategie uit: ”om opeenvolgend en zonder een halt aan nieuwe troepen achter elkaar aan te vallen, totdat de vijand is uitgeput en het verzet is gestopt.’
Steeds weer, golf na golf, kwamen de hordes, allemaal verlangend naar buit of paradijs – of alleen maar om aan ‘gespiest aan palen’ te ontkomen. Met ladders en haken vochten, klauwden en klauterden ze tegen de muur. ‘Wie zou de stemmen kunnen herhalen, de kreten van de gewonden en de klaagzang die aan beide kanten opkwam? Het geschreeuw en kabaal gingen over de grenzen van de hemel, aldus een ooggetuige.
Na twee uur lagen duizenden Ottomanen dood onderaan de muur. Mohammed, die nu bij de muur was aangekomen en destrijd met een knots in zijn hand leidde, had tot doel gehad de verdedigers moe te maken en liet een nieuwe golf verse Anatolische Turken tegen de muur botsen. Ze bouwden menselijke piramides en klauterden omhoop op hun eigen doden en gewonden. Vanaf hoge muren maakten de christenen talloze doden. ‘Je kon je alleen maar verbazen over hun bruutheid’, gaf een verdediger toe. ‘Hun leger werd vernietigd, en toch durfden ze de gracht keer op keer te naderen.’
Om vier uur ’s nachts had het kanonvuur verschillende keren doorbroken, waarbij de elite-schoktroepen van de Ottomanen, de Janitsaren – samengesteld uit ontvoerde christelijke jongens die in de jihad waren geïndoctrineerd – waren aangeklaagd, zelfs toen hun voormalige coreligionisten stand hielden. Een ooggetuige biedt een momentopname:
[De verdedigers] vochten dapper met lansen, bijlen, stokken, speren en andere aanvalswapens. Het was een ontmoeting van man tot man en ze hielden de aanvallers tegen en verhinderden dat ze de omheining binnenkwamen. Aan beide kanten werd veel geschreeuwd – de vermengde geluiden van godslastering, beledigingen, bedreigingen, aanvallers, verdedigers, schutters, beschotene, moordenaars en stervenden, van degenen die in woede en toorn allerlei vreselijke dingen deden. En het was een lust voor het oog: een hard gevecht met vastberadenheid voor de grootste beloningen, helden die dapper vechten, de ene partij [Ottomanen] die met al hun macht strijden om de verdedigers terug te dringen, krijgen bezit van de muur, gaan de stad binnen en hebben het gemunt op kinderen, vrouwen en rijkdommen, de andere partij moedig om hen weg te jagen en hun bezittingen te bewaken, zelfs als ze er niet in zouden slagen om ze te overwinnen en te behouden.
Een klein detachement Turken kwam de stad binnen via een kleine doorgang die de verdedigers tijdens de chaos open hadden gelaten. Ze plantten snel de islamitische vlag, waardoor de verdedigers in opstand kwamen.
De sultan speelde op hun ergste angsten en riep hardop: ‘De stad is van ons!’ en beval zijn beste Janitsaren om aan te vallen. Een Hassan – ‘een reus van een beest’ – doodde alles voor hem en inspireerde andere Turken om achter hem aan te dringen. Toen een goed gerichte steen hem neerhaalde, bleef hij met zijn kromzwaard op één knie zwaaien tot hij doorzeefd werd door pijlen, en door de hoeren in het paradijs werd verwelkomd. ‘Tegen die tijd stond het gehele vijandelijke leger op onze muren en werden onze troepen op de vlucht geslagen.’ Duizenden indringers stroomden binnen en slachtten de in de minderheid zijnde verdedigers af; anderen werden vertrapt en ‘verpletterd’ door een menigte van mannen.
Huilend: “De stad is verloren, maar ik leef”, trok keizer Constantijn XI zijn koninklijke regalia uit en smeet het weg, “spoorde zijn paard aan en bereikte de plek waar de Turken in groten getale kwamen.” Met zijn paard sloeg hij de goddelozen van de muren’ en met zijn getrokken zwaard in zijn rechterhand doodde hij vele tegenstanders, terwijl bloed uit zijn benen en armen stroomde’. Geïnspireerd door hun heer schreeuwden mannen ‘Beter om te sterven!’ snelde hij naar binnen en werd ingesloten door de naderende menigte. De keizer werd gevangen, streed, viel, en stond weer op en viel opnieuw.’
Zo ‘stierf hij bij de poort met veel van zijn mannen. Na drie jaar en drie maanden te hebben geregeerd’, schreef een kroniekschrijver: En op 29 mei 1453 stierf de 2206 jaar oude Romeinse stad met hem. Het begon met Constantijn de Grote, die Constantinopel in 325 oprichtte, en het eindigde met Constantijn [XI].